Stok yönetimi, işletmenizin kârlılığını doğrudan etkiler. Stoklarınıza bağladığınız sermayeyi ne kadar hızlı nakde çevirdiğiniz, çalışmalarınızın verimliliği üzerine önemli ipuçları verir.
Bu verimliliği ölçen temel metrik ise stok devir hızıdır. Stok devir hızı nedir, nasıl hesaplanır gibi tüm soruları sizler için yanıtladık.
Stok Devir Hızı Ne Demek?
Stok devir hızı, (İngilizce: Inventory Turnover Ratio) en basit tanımıyla; işletmenizdeki stokları, belirli bir dönemde kaç kez tamamen satıp yenilediğinizi gösteren bir envanter dönüşü ölçüsüdür.
Etkin bir stok takibi ve verimli bir maliyet kontrolü sağlamak için her işletmenin stok devir oranını bilmesi ve yönetmesi gerekir.
Bu oranı doğru hesaplayıp doğru yorumladığınız zaman;
- stok maliyetlerinizi düşürebilir,
- sermaye verimliliğinizi artırabilir ve
- pazar taleplerine hızlı yanıt verebilirsiniz.
Stok yönetimi açısından bakıldığında stok devir hızı, şu sorulara yanıt verir:
- Satın alma departmanınız doğru miktarda mı sipariş veriyor?
- Satış ekibiniz ürünleri yeterince hızlı satabiliyor mu?
- Deponuza gereğinden fazla nakit mi bağladınız?
- Ürünlerinizin modasının geçme veya bozulma riski ne kadar yüksek?
Stok Devir Hızı Nasıl Hesaplanır?
Stok devir hızı hesabı yapmak için iki temel veriye ihtiyacınız var:
- Satılan Malın Maliyeti (SMM): Belirli bir dönemde sattığınız ürünlerin doğrudan maliyeti.
- Ortalama Stok Değeri: Aynı dönemde elinizde bulundurduğunuz stokların ortalama maliyet değeri.
Bu veriler, işletmenizin muhasebe verileri arasında bulabilirsiniz.
SMM için gelir tablosunu ve stok değerleri için bilançoyu inceleyebilirsiniz. Modern bir ERP raporu veya stok takip programı kullanıyorsanız, bu rakamları anlık ve dönemsel hesaplama yaparak kolayca çekebilirsiniz.
Stok Devir Hızı Formülü
En temel stok devir hızı formülü şu şekildedir:
Stok Devir Hızı = Satılan Malın Maliyeti (SMM) / Ortalama Stok Değeri
Bu formülün detaylarına inelim:
1. Satılan Malın Maliyeti (SMM): Hesaplamada “Toplam Satış Hasılatı” yerine SMM kullanılır.
- Satış Hasılatı: Ürünün satış fiyatıdır ve kâr marjınızı içerir.
- Stok Değeri: Ürünün size olan maliyetidir (kâr marjı içermez).
Eğer SMM yerine satış hasılatını kullanırsanız kâr marjınızın yüksekliği, size envanter verimliliğiniz hakkında yanlış bir sinyal verir.
Metrik hesaplama sırasında her zaman maliyet/maliyet veya satış/satış karşılaştırması yapmak gerekir. Stok devir hızı, maliyet bazlı bir verimlilik oranıdır.
SMM'yi bulmak içinse genellikle şu formül kullanılır:
SMM = Dönem Başı Stok + Dönem İçi Alışlar – Dönem Sonu Stok
2. Ortalama Stok Değeri: Bu, bir sonraki başlığımızın konusu, çünkü doğru ortalamayı bulmanın, hesabın doğruluğu için kritik bir rolü var.
Ortalama Stok Nasıl Bulunur?
Stok seviyeleri yıl içinde, siparişler ve satışların etkisiyle sürekli dalgalanır. Sadece tek bir anın (yıl sonu gibi) stok değerini almak yanıltıcı olur. Bu durumda, ortalama stok bilgisine ihtiyacınız olur.
En sık kullanılan ve en basit ortalama stok hesaplaması şöyledir:
Ortalama Stok = (Dönem Başı Stok Değeri + Dönem Sonu Stok Değeri) / 2
- Dönem Başı Stok: Yılın ilk günündeki (veya çeyreğin ilk günü) stok maliyetiniz.
- Dönem Sonu Stok: Yılın son günündeki (veya çeyreğin son günü) stok maliyetiniz.
Ancak diyelim ki işinizde bir mevsimsellik var; yani kış lastiği satmak ya da bayram şekeri üretmek gibi düşünün. Bu durumda (Ocak + Aralık) / 2 formülü sizin için yanlış sonuç verebilir.
Eğer veriniz varsa, her ayın sonundaki stok değerlerini toplayıp 12'ye bölmek veya her çeyrek sonu stoklarını toplayıp 4'e bölmek doğru yöntem olabilir.
Doğru bir ortalama için düzenli stok sayımı, tutarlı bir maliyetleme yöntemi (FIFO/LIFO gibi) ve (eğer varsa) üretim takibi kayıtlarının güncel olması gerekir.
Stokta Kalma Süresi
Stok devir hızı nasıl hesaplanır öğrendik. Peki, bulduğumuz rakamlar ne anlama geliyor? Bu oranı “gün”e çevirmek, yorumlamayı çok daha kolaylaştırır. İşte burada devreye Stokta Kalma Süresi (DSI) girer.
DSI, bir ürünün envanterinize girdiği andan satıldığı ana kadar deponuzda veya rafınızda ortalama kaç gün beklediğini gösterir.
Stokta Kalma Süresi (DSI) = 365 Gün / Stok Devir Hızı
(Eğer çeyreklik hesaplama yaptıysanız 365 yerine 90 gün kullanabilirsiniz)
Bu metrik, nakit döngüsü hesaplamalarının önemli bir noktasıdır. Eğer DSI sonucunuz 60 gün ise bu, bir ürüne yatırdığınız parayı geri almanızın (satış yoluyla) ortalama iki ay sürdüğü anlamına gelir.
Bu 60 gün boyunca o para, atıl bir sermaye bağlanması olarak durur. Özellikle hızlı tüketim veya e-ticaret stok yönetimi yapanlar için bu süreyi minimumda tutmak gerekir.
Stok Devir Hızı Hesaplama Örneği
Formülü, basit bir stok devir hızı hesaplama örneği ile pekiştirelim.
Bir teknoloji mağazası düşünün. Bu mağazanın 2024 yılı verileri şöyle olsun:
- Yıllık Satılan Malın Maliyeti (SMM): 5.000.000 TL
- Dönem Başı Stok Değeri (1 Ocak): 900.000 TL
- Dönem Sonu Stok Değeri (31 Aralık): 1.100.000 TL
1. Adım: Ortalama Stok = (Dönem Başı Stok + Dönem Sonu Stok) / 2 Ortalama Stok = (900.000 + 1.100.000) / 2 = 1.000.000 TL
2. Adım: Stok Devir Hızı = SMM / Ortalama Stok Stok Devir Hızı = 5.000.000 / 1.000.000 = 5
Bu mağaza, stoklarını yıl içinde 5 kez tamamen yenilemiş.
3. Stokta Kalma Süresi (DSI) = 365 / Stok Devir Hızı DSI = 365 / 5 = 73 Gün
Bir ürünün bu mağazanın rafında ortalama 73 gün beklediğini anlıyoruz.
Stok Devir Hızı Nasıl Yorumlanır?
Stok devir hızını yorumlarken ilk bilmeniz gereken, ideal bir devir hızı olmadığıdır. “İdeal” oran, tamamen sizin iş modelinize göre değişir.
Ancak yorumlama aşamasında işinizi kolaylaştıracak birkaç konuya açıklık getirelim.
Deponuzun sürekli dolup boşalması yüksek devir hızı olarak yorumlanır. Bu, ürünlerin hızla hareket ettiğini, sermayenizin verimli kullanıldığını ve sürekli gelir ürettiğini gösterir.
Aynı ürünlerin günlerce deponuzu işgal etmesi ise düşür devir hızı anlamına gelir. Bu, sermayenizin atıl durduğunu, depolama maliyeti ödediğinizi ve yeni müşterilere yer açamadığınızı gösterir.
Bunu bir önceki örneğimize göre inceleyelim:
Yukarıda devir hızını “5” olarak bulduk. Bulduğunuz “5” rakamı tek başına hiçbir şey ifade etmez.
- Bir süpermarket için “5” çok düşük bir hızdır (stokların 73 günde erimesi, sebze-meyvenin çürümesi demektir).
- Bir yat üreticisi için “5” inanılmaz bir başarıdır (yılda 5 yat teslim etmek).
Yorumlama yaparken üç temel kriter kullanılır:
- Trend Analizi (Geçmişe Bakış): Geçen yıl devir hızınız 4 müydü, 6 mı? Hızınız artıyor mu, yavaşlıyor mu? Yavaşlıyorsa, “Neden?” diye sorun.
- Sektör Karşılaştırması (Benchmark): Sizinle aynı sektördeki ve benzer büyüklükteki rakiplerinizin ortalaması nedir? Eğer sizin hızınız 5 iken sektör ortalaması 8 ise, verimlilik sorununuz var demektir.
- Hedef Aralık (Geleceğe Bakış): İşletmenizin stratejisi, kâr marjı ve tedarik zinciri yapısına göre belirlediğiniz hedef aralık nedir?
Stok Devir Hızı Nasıl Arttırılır?
Devir hızını (ve dolayısıyla verimliliği) artırmak için atabileceğiniz stratejik adımlar var. Biraz bunlardan bahsedelim:
- Talep Tahminlerini İyileştirin: Geçmiş verileri, pazar trendlerini ve mevsimselliği analiz ederek gelecekte neyin, ne kadar satacağını daha iyi öngörün.
- ABC Analizi Yapın: Stoklarınızı sınıflandırın. Cironuzun %80'ini oluşturan %20'lik “A Grubu” ürünlerinizin asla stoksuz kalmadığından emin olun. Satışa neredeyse hiç katkısı olmayan “C Grubu” yavaş hareketli ürün stoklarını azaltın (belki de listeden çıkarın).
- SKU Sadeleştirme: Çok fazla ürün çeşidi (SKU) yönetimi zorlaştırır. En az kârlı ve en yavaş hareket eden varyantları (örneğin 8 farklı renkteki bir ürünün en az satan 3 rengini) kaldırmayı düşünün.
- Tedarikçi Teslim Süresini (Lead Time) Kısaltın: Tedarikçilerinizle daha hızlı teslimat için pazarlık yapın veya daha yakın/hızlı tedarikçiler bulun. Tedarikçi teslim süresi kısalırsa elinizde daha az stok tutarak talebi karşılayabilirsiniz.
- Promosyon ve Fiyatlandırma: Yavaşlayan ürünleri eritmek için akıllıca promosyon planlaması yapın (örneğin 2 al 1 öde, sepet tamamlayıcı ürün olarak sunma).
Stok Devir Hızı Nasıl Düşürülür?
Bu kulağa garip gelebilir çünkü genellikle hızı artırmak isteriz. Ancak bir işletmenin devir hızını kasten düşürmek (yani daha fazla stok tutmak) istediği belirli durumlar vardır.
Bu stratejinin tek bir amacı vardır: Stok-out (stok tükenmesi) önleme.
- Güvenlik Stoğu Artışı: Eğer tedarik zinciriniz kırılgan ise (örneğin ithalatta gecikmeler, tedarikçi güvenilmezliği) veya talebin aniden patlamasını bekliyorsanız, güvenlik stoğu seviyenizi artırırsınız. Bu, ortalama stoğu yükseltir ve hızı düşürür. Ancak müşteriye “yok” deme riskini azaltır.
- Hizmet Seviyesi Hedefi: Bazı iş modellerinde (örneğin kritik yedek parça tedariki) müşteriye %99.9 stokta bulunurluk sözü verilir. Bu durumda stok-out önleme kârlılıktan daha önemlidir.
- Mevsimsel Hazırlık: Büyük bir sezona (bayram, yaz tatili, okul açılışı) girmeden önce, talebi karşılayabilmek için yoğun stok alımı yapılır. Bu, üretim tamponu veya alım tamponu yaratır ve o çeyrekte hızı geçici olarak düşürür. Ancak sezon başladığında hızla normale döner.
Sıkça Sorulan Sorular
Stok devir hızındaki hızlı artış her zaman iyi midir?
Çoğunlukla evet, ancak “fazla iyi” olabilir. Aşırı yüksek hız (DSI'nin çok düşük olması), talebi karşılayamadığınızı (stok-out), raflarınızın boş kaldığını ve potansiyel satışları kaçırdığınızı gösterebilir. İdeal dengeyi bulmak önemlidir.
Promosyonlar stok devir hızını nasıl etkiler?
Promosyonlar (indirim, kampanya) kısa vadede talebi ve satışı artırarak stok devir hızını yükseltir. Bu, yavaş hareket eden stokları eritmek için güzel bir yöntemdir. Ancak, kârlılığa da dikkat etmelisiniz. Hız artarken kâr marjı eriyorsa, bu sürdürülebilir bir strateji olmayabilir.
Mevsimsel ürünlerde devir hızını nasıl normal hale getirilir?
“Normalleştirmeye” çalışmayın; trendi okuyun. Mevsimsel işlerde yıllık hıza değil, sezon içi (örneğin 3 aylık) hıza ve geçen yılın aynı sezonuyla karşılaştırmaya bakın. Sezon dışı hızın düşük olması ve stokların yüksek olması, sezona hazırlığın bir parçası ve normaldir.
